Evliya Çelebi Araştırmaları Merkezi tarafından düzenlenen Evliya Çelebi Konuşmaları serisinin ikinci paneli “Evliya Çelebi Anlatılarında 17. Yüzyıl Kadınları” başlığı altında gerçekleştirildi. Prof. Dr. Musa Duman’ın sunuşları ile başlayan konuşma Prof. Dr. Nurettin Gemici’nin sunumları ile devam etti.
Evliya Çelebi’nin 17. Yüzyıl’da Müslüman Kadınlara Bakış Açısı
Arabistan, İran, Dağıstan, Anadolu ve Balkanlar gibi ziyaret ettiği pek çok yerde yaşayan kadınları kendi üslubuyla ele alan Evliya Çelebi, Müslüman ve gayrimüslim kadınlar arasında oldukça net ayrımlar yapar. Müslüman kadınları mestûre olarak tarif eden Evliya Çelebi Çuka ve Ferace tarzı kıyafetler giyindiklerinden bahseder. Müslüman kadınların dışarıya çıkmasının uygun görülmediğini, hamam gibi temel ihtiyaçlar için dışarıya çıkacaklarsa erkeklerin bulunmadığı yolları tercih etmeleri istendiğini açıkça ifade eder.
Evliya Çelebi Seyahatname adlı eserinde Valide Turhan Sultan, Şekerpare Hatun ve Kaya Sultan gibi dönemin önemli kadın karakterlerini detaylı olarak aktarmıştır. Özellikle Kaya Sultan’ın kendisine hediye ettiği mendillerden pek çok kimseye dağıttığını bildirmektedir. Farklı bölgelerde yaşayan Müslüman kadınların davranışlarına yorumlar getiren Evliya Çelebi, Arap kadınlarının fazla koku sürmelerini eleştirir. Çerkezlerin ise kızlarına iyi davrananları tasdik ettiklerini dile getirir.
Evliya Çelebi’nin 17. Yüzyıl’da Gayrimüslim Kadınlara Bakış Açısı
Müslüman kadını belirli sınırlamalar içerisinde tarif eden Evliya Çelebi, batı bölgelerinden bahsederken bu katı anlayışı esnetir. Avusturya ve Viyana’da elçilik heyeti ile gelen kadınların erkeklerle aynı masaya oturduklarını ve fikirlerini beyan ettiklerini aktarır. Ayrıca gayrimüslim kadınların ticaret ile uğraştıklarından bahseder. Balkanlardan itibaren kadınların ticaret yapmaları ve yüzleri açık dolaşmaları normaldir şeklinde aktarımlarda bulunur.
Panel sorular ve katkıları ile devam etti.
Musa Duman: Evliya Çelebi’nin annesi ve kız kardeşlerinden fazla bahsetmemesi dönemin mahremiyet algısı ile ilgili midir?
Nurettin Gemici: Tabi. Mahremiyet algısı dönemin baskın karakteri olduğu için Evliya Çelebi eserinin büyüklüğüne nazaran annesi ve kız kardeşleri hakkında detaylı bilgiler vermemiştir demek mümkündür.
Özlem Demirel Dönmez: Evliya Çelebi kadınların yönetimdeki etkilerinden bahseder mi?
Nurettin Gemici: Yönetimde kadınların etkisinden bahseder. Kösem Sultan’ın yönetime müdahale eden davranışlarını anlatır. Özellikle Kaya Sultan üzerinden kadın sultanların yönetimdeki etkilerini aktarır.
Nuran Tezcan: Evliya Çelebi Osmanlı sahası söz konusu olduğu zaman Müslüman kadını mestûre olarak tasvir eder. Gayrimüslim kadınları ise giyinişleri, erkeklerden kaçmamaları gibi yanlarıyla gözlemleyerek aktarmıştır. Anadolu kadınlarını ise namuslu kadınlardır olarak adlandırır. Afrika’daki kadınları çıplak olarak görmesi onu hayrete düşürür. Balkanlarda gördüğü Alina’ya âşık olan evliya çelebi açık yüreklilikle kadınlar hakkındaki fikirlerini özgürce dile getirmiştir.
Panelde Evliya Çelebi’nin 17. yüzyıl kadınlarını dönemin ruhuna uygun olarak din üzerinden nasıl kategorize ettiği ve kadınların toplumda var oluş şekillerini nasıl aktardığı ele alındı. Program Evliya Çelebi araştırmalarına büyük katkı sağlamış Robert Dankoff, Nuran Tezcan ve Mehmet Sabri Koz gibi katılımcıların katkı ve teşekkürleri ile tamamlandı.
