Evliya Çelebi Konuşmaları serisinin üçüncü döneminin üçüncü etkinliğinde, Marmara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Uğur Demir, “Seyahatname’nin Seyahati” başlıklı sunumuyla katılımcılarla buluştu. Program, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Musa Duman’ın moderatörlüğünde gerçekleştirildi.
Prof. Dr. Uğur Demir, bugüne kadar yapılan çalışmaların büyük ölçüde Evliya Çelebi’nin şahsiyetine odaklandığını, oysa metnin fiziksel yapısı ve yazılış sürecinin yeterince incelenmediğini ifade etti. Topkapı Sarayı’nda bulunan “S” ve “A” serisi yazmaların müellif nüshası olup olmadığı tartışmalı olmakla birlikte, bu konudaki belirsizliğin de temelde filolojik yöntemlerin yeterince kullanılmamasından kaynaklandığını vurguladı.
Demir, yazı analizi, varak numaraları, cilt planları gibi maddi unsurlar üzerinden yürütülen okumaların metnin kurgusuna ve istinsah sürecine dair yeni ipuçları sunduğunu ifade etti. Ayrıca, yazmaların sayfa düzeni ve görsel estetiği, Seyahatname’yi yalnızca bir eser değil, aynı zamanda estetik tasarımı olan bir nesneye dönüştürmekte olduğunu söyledi.
Konuşmasında yazmaların saraya intikal sürecine de değinen Uğur Demir, Hacı Beşir Ağa ve ardından Moralı Beşir Ağa aracılığıyla 1750’lere kadar eksiksiz on ciltlik (beş kitap) takım halinde istinsah edilmiş yazmaların Topkapı Sarayı’na geçtiğini, bu süreci tereke defterleri, kütüphane taramaları ve vakıf kayıtları üzerinden ayrıntılı biçimde takip ettiğini dile getirdi.
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin Osmanlı matbuat tarihindeki serüvenine ve eserin yasaklanma süreçlerine dair özet bir değerlendirme yapıldı. Özellikle 1843’te Takvîmhâne-i Âmire Matbaası’nda basılan ilk “Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi” nüshasının, içerdiği hurafeler nedeniyle 1846 yılında yasaklandığı, ancak Bulak Matbaası’nda gizlice yeniden basılarak Osmanlı coğrafyasında dolaşıma sokulduğu belirtildi. Tüm bu yasaklama girişimlerine rağmen Seyahatname’nin okur-yazar nezdinde daima bir karşılığı olduğu vurgulandı.
Bu alanda yaptığı çalışmalarını “Rüyadan Matbaaya Evliya Çelebi Seyāhatnamesi’nin Tarihi” adıyla kitaplaştırmış olan bugüne kadar elde edilen verileri paylaşmak ve bu alana ilgi duyan araştırmacılara yöntem önerileri sunarak bir rehber oluşturmak olduğunu ifade etti.
Haber: Beyza Kübra Kılıç- Tarih Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi
